 Simfoniya yunonchadan olingan bo’lib ( symfonia — ohangdoshlik) degan manoni anglatadi. Simfonik musiqaning yetakchi janri, kompozitorlik yunalishidagi cholgʻu musiqaning oliy shakli. Simfonik orkestr ijrosiga muljallangan; baʼzi Simfoniyalarda xor va yakkaxon xonandalar ham jalb etiladi. Bundan tashqari, torli orkestr, puflama sozlar orkestri va boshqa orkestrlarga muljallangan Simfoniyalar ham uchraydi. Simfoniyaning mumtoz shakli umumiy gʻoya va yaxlit dramaturgiyaga asoslangan 4 qismli turkumni tashkil etadi:
1-qismi — mavzularning qaramaqarshiligi hamda jadal rivoji bilan bogʻliq buladi;
2-qismi — lirik chekinish vazifasini bajaradi;
3-qismi — menuet yoki skerso harakterida yoziladi;
4-qismi — koʻpincha tantanavor, joʻshqin xotimadir.
"Simfoniya" atamasi Yevropa mamlakatlarida turli maʼnolarda qoʻllanilgan. Y. Gaydn, V. Motsart va, ayniqsa, L. Betxovenlar Simfoniyaning klassik namunalarini yaratdi. 19-asr kompozitorlaridan F. Shubert, G. Berlioz, I. Brams, A. Dvorjak, S. Frank, A. Brukner, G. Maler, A. Borodin, P. Chaykovskiy, A. Skryabin va boshqalar Simfoniya rivojiga muhim hissa qoʻshgan, janrning mavzu va mazmunini boyitgan. 20-asr komlozitorlari ijodida Simfoniya yangi bosqichga koʻtarildi. N. Myaskovskiy, D. Miyo, S. Prokofyev, Ya. Sibelius, P. Xindemit, D. Shostakovich, I. Stravinskiy, B. Martinu, A, Onegger, A. Shnitkelar S. ustalari sifatida tanilgan.
Oʻzbekistonda 1930yillardan simfonik musikaning jadal rivojlanishi Simfoniyaning paydo bulishiga zamin buldi (G. Mushelning 1 Simfoniyasi, 1938). Keyingi yillarda yirik mavzular, falsafiy goyalarni mujassamlantiruvchi janr sifatida Simfoniyaga qiziqish kuchaydi (Mushelning 2 va 3 Simfoniyalari, M. Shteynbergning 5 Simfoniya—rapsodiyasi, M. Ashrafiyning 1 va 2 Simfoniyalari va boshqalar). 1960yillarning 2-yarmida Oʻzbekistonda dasturli Simfoniya ravnaq topib, B. Zeydman, R. Hamroyev, B. Giyenko va boshqalar Simfoniyalar ijod qilishdi. 1970-2000yillarda R. Vildanov (4 ta), Sayfi Jalil (2 ta), T. Qurbonov (10 ta), M. Tojiyev (19 ta), Ik. Akbarov (3 ta), M. Mahmudov (3 ta), N. Gʻiyosov (12 ta) va boshqa kompozitorlar Simfoniyalar yaratganlar.
|
