Yunus RAJABIY
(1897-1976)
O'zbekiston xalq artisti, Respublika Davlat mukofoti sovrindori, sozanda, hofiz va bastakor, akademik Yunus Rajabiy ko'p qirrali ijodiy faoliyati bilan, o'zbek musiqasi tarixida yorqin iz qoldirdi.
Yunus Rajabiy Toshkent shahrida 1897-yilning 5- yanvarida oddiy bog'bon oilasida tug'ildi. Bolaligidanoq xonanda-yu, sozandalar davrasida o'sdi. Bir soz bo'lsa, chalsam deb orzu qilardi. Kunlarning birida taxtaga ot yolini tortib, bir soz yasab chalib yurdi. Buni ko'rgan akasi unga kichkina do'mbira keltirib berdi. Yana boshqa akasi dutor keltirib berdi. Hofizlardan eshitgan kuylarni dutorda mashq qila boshladi. Akasi Rixsi Rajabiy tanburchi edi, uni yoniga borib olib, dutorda jo'r bo'ladigan bo'ldi. Mashhur hofiz Mulla To'ychi Toshmuhamedov va san'atkor Shorahim Shoumarovlardan maqom hamda xalq qo'shiqlarini o'rgana boshladi. O'tkir shiraU ovozi bilan iste'dodli xonanda sifatida «Qaro ko'zim», «Girya», «Eshvoy» ashulalari bilan o'z muxlislariga ega edi.
1918-yilda Toslikentda «Turkiston xalq konservatoriyasi» tashkil topdi. 1919-yilda shu o'quv yurtiga qabul qilindi. 1922-yilda Shorahim Shoumarov bilan birgalikda Alisher Navoiyning «Farhod va Shirin» dostoni asosida musiqali drama yaratdi. 1923-yilda o'qislmi tugatib, Samarqanddagi O"zbek bilim yurti qoshida ochilgan musiqa maktabiga muallim qilib yuborildi. 1925—1926-yillarda Samarqand musiqali drama teatrida musiqa rahbari bo'lib ishladi. «Abdulfayzxon» «Yorqinoy», «Padarkush» dramalariga musiqa bastaladi. 1934-yilda Moskvadagi malaka oshirish kursida, so'ngra Toshkent konsenatoriyasining tayyorlov kursida Imomjon Ikromov bilan birgalikda saboq oldi. 1937-yilda Moskvada o'tgan birinchi O'zbekiston san'ati va adabiyoti dekadasida «Yolg'iz» katta ashula, «Endi sendek» va «Hammamiz» kuylari asosida uch qismdan iborat suitalar yaratib, oltin soat bilan mukofotlandi.
1939-yilda O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan san'at arbobi unvoni va «Shavkatli mehnati uchun» medaU bilan taqdirlandi.
1945-yil 9-mayda urush tugagandan so'ng, Yunus Rajabiy Radio ansambliga rahbar qilib tayinlandi. 1958-yilda unga maqomchilar ansambhga rahbarilik qilish topshirildi. Shu davrda xalq musiqa merosining durdonalarini notaga yoza boshladi. 1955-yilda «0'zbek xalq musiqasi»ning birinchi tomi nashrdan chiqdi. Keyinchalik 1960—1970-yillarda «Shashmaqom- »ning olti tomligi chop etildi. 1920— 1940-yillarda turli mavzulardagi mumtoz va zamonaviy kuylar: «Fabrika yallasi», «Qahramon» «Paxta», «G'alaba», «Vatan» kabi qo'shiqlar tez orada ommalashib ketdi. Yunus Rajabiy musiqaning boshqa janrlarida ham qator asarlar yaratdi. «Paxta» nomli simfonik suitasi, «Farg'onacha» suitasi va «Segoh» simfonik pyesasi, o'zbek cholg'u ansambli uchun «Raqs», «Naylagayman», «Tong nasimi» va «Yuzing oydek» nomli uch qismli vokal simfonik suitalarni bastaladi.
Yunus Rajabiy teatr uchun «Rustam» musiqali dramasini, «Avaz», «Qasos» pyesalarini, «Muqanna», «Farhod va Shirin», «Alisher Navoiy Astrobodda», «O'g'il uylantirish» musiqali dramalarini yaratdi. «Xolisxon», «Shohsanam» musiqali dramalari sahna yuzini ko'rdi.
U samarqandlik Hofiz Hoji Abdulaziz Abdurasulovning qo'l ostida ashula aytish va xalq cholg'u asboblarining barcha turlarini chahshni o'rgandi.
Yunus Rajabiy O'zbekiston musiqa madaniyatini rivojlantirishda ulkan xizmatlari uchun qator orden va medallar bilan taqdirlandi. O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan san'at arbobi, O'zbekiston xalq artisti faxriy unvonlari berildi. 1966-yili O'zbekiston Fanlar Akademiyasiga a'zo bo'lib saylanib, akademik unvoniga sazovor bo'ldi.
|
